Twierdza Alhambra umiejscowiona na szczycie zielonego wzgórza wznoszącego się ponad starą Granadą wygląda niczym wielki okręt, który przycumował w porcie. Za nią na spowitym błękitem nieba horyzoncie majaczą ośnieżone szczyty Sierra Nevada. Panujący tam do samego końca średniowiecza Arabowie zwali owo wzgórze al-Sabika, a zamek który zbudowano na jego grzbiecie: Qualat al-Hamra. "al-Hamra" w tym przypadku oznaczało "czerwony", bo taki kolor miały ponoć mury fortecy mieniące się w zachodzącym, andaluzyjskim słońcu. Istnieją oczywiście inne hipotezy dotyczące pochodzenia tej nazwy. Mury ówczesnej Alhambry podobno zwykły posiadać jasnożółtą barwę, zmieniającą się w czerwień w nocy na skutek światła z oświetlających je pochodni. Wielki poeta muzułmański żyjący w XIV wieku, Ibn Zamrak tak opisywał to miejsce: "al-Sabika jest koroną na czole Granady, a Alhambra (niech Allah ma ją w swojej opiece) jest rubinem na szczycie tej korony". Ale prawdziwe skarby tego zespołu pałacowo-obronnego kryją się wewnątrz jego murów. To właśnie one sprawiły, że obiekt w 1984 roku został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO i uczyniły z niego najczęściej zwiedzany przez turystów zabytek w Hiszpanii.
Historia Alhambry
Alhambra to bez wątpienia najpiękniejszy pałac arabski, jaki kiedykolwiek powstał na świecie. Mogło tego dokonać jedynie wielkie imperium, a takim bez wątpienia była wówczas dominacja islamu na rozległym terytorium od Chin, przez Północną Afrykę aż po enklawę Al-Andaluz na zachodnim krańcu Europy. Konieczny też był najwyższy poziom nauki oraz wielkie bogactwa, którymi niemalże cały okres średniowiecza dysponowali właśnie Arabowie.
Skonstruowane przez muzułmanów zabudowania na wzgórzu al-Sabika istniały już w IX wieku. Z tamtego okresu pochodzi najbardziej ufortyfikowana część całego kompleksu budowli - Alcazaba. Obronny charakter nadały mu również pozostałe elementy obmurowania pochodzące z XI wieku. W XII wieku miejsce to było świadkiem licznych konfliktów zbrojnych pomiędzy Almorawidami i Almohadami. Na początku XIII wieku Maurowie pod coraz skuteczniejszym naporem wojsk chrześcijańskiej rekonkwisty musieli wycofać się z północy Półwyspu Iberyjskiego. Przenieśli się daleko w głąb zdominowanej przez nich od ponad pięciu stuleci krainy, którą nazywali Al-Andaluz. Budowę kompleksu pałacowego z prawdziwego zdarzenia właśnie w Granadzie rozpoczęto na samym początku panowania pierwszego arabskiego władcy z dynastii Nasrydów - Muhammada I Ibn Yusufa. Miasto stało się wówczas stolicą niezależnego, muzułmańskiego królestwa na terytorium średniowiecznej Europy. Otoczona masywnymi, długimi na ponad 2 km murami Alhambra nie była jedynie mającą chronić monarchę fortecą pełniącą rolę pałacu. Było to swego rodzaju miasto w mieście, otoczone dzielnicami włączonymi do wielkiej aglomeracji miejskiej, jaką była ówczesna Granada.
Podczas gdy z biegiem lat zmieniali się kolejni monarchowie arabskiego królestwa, Alhambra była stale przebudowywana i upiększana. Była magicznym miejscem, w którym rozkwitała nauka, religia, poezja oraz muzyka. Równolegle zapadały tutaj ważne decyzje polityczne, w jego zaułkach powszechne były rozmaite dworskie intrygi. Przypominają o tym doskonale zachowane sale audiencyjne, królewskie komnaty, dziedzińce, krużganki, ogrody, baseny, szemrzące fontanny i harem. Ludność z różnych warstw społecznych korzystała z rozmaitych budynków użyteczności publicznej takich jak meczety, szkoły, łaźnie czy rozmaite warsztaty. Doskonalona przez 250 lat Alhambra przetrwała do 1492 roku, czyli do czasu poddania ostatniego muzułmańskiego bastionu w chrześcijańskiej Europie, jakim była nasrydzka Grenada. Napotkane tam piękno było tak ujmujące, że nawet katoliccy monarchowie Hiszpanii nie odważyli się na jej zdewastowanie (co mieli w zwyczaju robić, o czym możemy przekonać się zwiedzając chociażby Kordobę). Jako demonstrację swojej dominacji postawili w miejscu zburzonego meczetu kościół oraz dobudowali na jej terenie klasztor oraz królewski pałac, który prezentuje się niezbyt imponująco na tle dużo wcześniejszych chronologicznie muzułmańskich osiągnięć architektonicznych widocznych w Alhambrze.
Alhambra i architektura
Ufortyfikowany zespół pałacowy Alhambra to najwspanialsze świadectwo średniowiecznej architektury muzułmańskiej. Podczas gdy w chrześcijańskim budownictwie pogrążonym jak cała europejska nauka w mrokach "ciemnych wieków" panował nieład, arabscy architekci przekazywali swoim budowlom harmonię i piękno. Najdobitniej widać to właśnie w najważniejszym zabytku Granady. Jak tego dokonali?
Wystarczyła podstawowa znajomość geometrii oraz użycie długiego sznura. Wykorzystano do tego prostą, matematyczną relację zależnych od siebie prostokątów. By uzyskać proporcjonalne względem siebie czworoboki wystarczyło obrać taką samą ich podstawę i wykorzystać jej przekątną kwadratu powstałego na bazie jej długości jako wysokość kolejnej elewacji. Tak więc kluczem do osiągnięcia architektonicznej harmonii okazała się prosta zależność między bokiem kwadratu i jego przekątną. Jeśli użyjemy tej przekątnej do stworzenia prostokąta oraz następnych do tworzenia kolejnych figur otrzymamy ciąg proporcjonalnych wobec siebie prostokątów. Czwarty z kolei czworobok będzie dokładnie dwa razy wyższy od pierwszego. Przekątne są więc kwadratowymi pierwiastkami z 2, 3, 4, 5 i kolejnych liczb w tej sekwencji. Tych samych proporcji użyto przy konstruowaniu innych elementów architektonicznych Alhambry np. dziedzińców bądź kolumn.
Alhambra wygląda niczym baśniowy pałac dzięki jej wszechobecnym i pełnym kunsztu elementom dekoracyjnym. Widać to między innymi na zdobionych, marmurowych kolumnach niespotykanych w żadnych innych budowlach tego typu. Urzekają delikatnością swoich kształtów, harmonią i złożonością zdobień kapiteli.
Wielką rolę w estetyce pałacu odgrywały przestronne dziedzińce otoczone przypominającymi baldachimy kolumnadami, tworzącymi fantazyjną sztukaterię. W ich centrum znajdowały się najczęściej piękne fontanny. Przykładem takim jest słynne Patio de los Leones, dziedziniec pochodzący z czasów panowania Muhammada V (1353-1391). Znajdującą się pośrodku jego fontannę podtrzymuje dwanaście lwów, z których pysków tryska woda we wszystkie strony świata. Nie bez znaczenia jest ich liczba symbolizująca ilość znaków zodiaku oraz miesięcy, stanowiących jedność w wieczności. Misę fontanny zdobią strofy poety Ibn Zamraka: "Niech będzie błogosławiony Ten, który podarował Imanowi Mohammedowi rezydencję, wyróżniającą się spośród wszystkich innych swoją doskonałością; czyż bowiem te komnaty nie kryją w sobie cudów, które z woli Bożej są nieosiągalne w swej piękności". "Patio Lwów" było pod wieloma względami dla władców muzułmańskich oraz wizytujących ich dostojników uosobieniem ziemskiego raju. Za czasów ich panowania dodatkowej magii nadawała obecna tutaj zielona roślinność czyniąca zeń otoczony murem rajski ogród. Symbolem jego czterech rzek były zbiegające się u stóp fontanny ze czterech stron świata małe strumyki. Innym wspaniałym dziedzińcem jest Patio de los Arrayanes. W prostokątnej konstrukcji wybudowanej za czasów Yusufa I podejmowano znamienitych gości. Zawdzięcza on swoją nazwę "Arrayanes" niskim, przyciętym krzakom mirtowym otaczającym wielki basen znajdujący się w jego centrum. Woda gra tam wielką rolę ponieważ odbija się w niej wielka wieża Torre de los Comares" oraz złożona z siedmiu symetrycznych łuków kolumnada co potęguje wrażenie harmonii.
Jednym z najbardziej romantycznych zakątków Alhambry jest Mirador de Daraxa. To pomieszczenie udekorowane pięknymi arabeskami, barwnymi płytkami ceramicznymi azulejos, nisko osadzonymi okiennicami, z których rozciąga się wspaniały widok na ogród pełen fontann, akacji, cyprysów i drzewek pomarańczowych. Jego nazwa pochodzi od arabskiego "I-ain-dar-aixa" oznaczającego "Oczy Sułtanki".
Piękno pałacowych wnętrz Alhambry jest oszałamiające. Sala audiencyjna, w której władcy Królestwa Granady przyjmowali swoich poddanych nosi nazwę Mexuar. Powstała najprawdopodobniej w XIII wieku, niestety została nieco przebudowana za czasów panowania katolickich królów Hiszpanii. Przechodząc dalej przez niewielki dziedziniec dotrzemy do imponującego dzieła nasrydzkiej architektury, czyli "Złotej Komnaty". Południowa ściana Cuarto Dorado niemal w całości pokryta jest filigranową sztukaterią w kolorze złota, skomponowaną z paneli pokrytych geometrycznymi, roślinnymi i epigraficznymi zdobieniami. Z dołu ogranicza ją rząd barwnych płytek ceramicznych, a od góry fryz oraz dachowy okap. Rozmiarami i bogactwem różnorodnych inskrypcji imponuje mieszcząca się we wnętrzach 45-metrowej wieży Torre de los Comares "Sala Posłów" czyli Salón de Embajadores. W każdej z jej bocznych ścian umieszczono po trzy alkowy, a pod samym sufitem otwory okienne. Ponad cokołem pokrytym azulejos znajduje się wykonana w stiuku dekoracja złożona z arabesek, wzorów kaligraficznych oraz motywów typu sebka. Dzięki doskonale zachowanym inskrypcjom możemy dowiedzieć się, w którym miejscu pomieszczenia znajdował się tron. Kopuła w "Sali Posłów" to arcydzieło średniowiecznego, muzułmańskiego rękodzielnictwa. Zestawiona jest z 8017 kawałków cedrowego drewna ułożonego w siedmiu płaszczyznach tworzących skomplikowaną kompozycję złożoną z licznych ośmio oraz szesnastoramiennych gwiazd. Jako całość konstrukcja kopuły symbolizowała siedem kręgów nieba oraz gwiazdy rajskiego namiotu w religii islamu, a przekątne kopuły cztery drzewa życia. Oficjalną rezydencją arabskiego króla była część pałacowa zwana Palacio de Comares. Wybudowana za czasów panowania Yusufa I wyróżnia się delikatnością i złożonością dekoracji.
Patio de los Leones otaczają ze wszystkich stron cztery komnaty. Sala de los Reyes (Sala Królów) charakteryzuje się obecnością polichromowanych malowideł stropowych. Główne z nich przedstawia wizerunki ludzi, pierwszych dziesięciu królów nasrydzkich za wyłączeniem uzurpatorów: Ismaila I oraz Muhammada VI. Najciekawszą z komnat wydaje się być Sala de Dos Hermanas. Jej nazwa kojarzona jest z legendą, według której w sali tej zmarły z tęsknoty za miłością dwie siostry (dos hermanas). Powodem było to, że mogły jedynie przyglądać się erotycznym scenom w ogrodzie bez możliwości brania w nich udziału. W rzeczywistości najprawdopodobniej w nazwie pomieszczenia chodzi dwie bliźniacze płyty marmurowe tworzące podłogę w komnacie. Najpiękniejszą dekoracją znajdującą się tutaj są bez wątpienia mukarnas znajdujące się pod wielką kopułą. Po przeciwnej stronie Dziedzińca Lwów mieści się Sala de los Abencerrajes. Wspaniale prezentuje się tutaj wielka kopuła z tamburem w formie ośmioramiennej gwiazdy, do której wnętrza wpada światło przez szesnaście okiennic. Ciekawym miejscem znajdującym się na terenie kompleksu pałacowego jest zewnętrzny dziedziniec z basenem, ogrodami i pięciołukowym krużgankiem. Nosi on arabską nazwę Partal, a nad łukami tworzącymi krużganek znajduje się wieża Torre de las Damas.
Trudno jest zliczyć wszystkie pomieszczenia na terenie Alhambry warte uwagi, a co dopiero je opisać. Jest przecież jeszcze wielka część kompleksu zajmowana przez Alkazabę oraz znajdująca się poza nim letnia rezydencja ze wspaniałymi ogrodami Generalife. Oprócz zaprojektowanych przez arabskich architektów komnat, wież, licznych dziedzińców, bram znajdują się tutaj budynki stworzone przez chrześcijan po zakończeniu rekonkwisty. Być może Palacio de Carlos V robiłby wrażenie swoim kolistym dziedzińcem i rzędami kolumn gdyby stał w innym miejscu niż obecnie. Ta reprezentująca XVI-wieczny renesans toskański budowla jest ponoć uważana za najpiękniejszą w tym stylu, znajdującą się poza terytorium Włoch.
