Budynek Pałacu Aljaferia stanowi w dzisiejszych czasach siedzibę autonomicznego parlamentu Aragonii. Pomimo tego można go zwiedzać w ciągu całego roku, z profesjonalnym przewodnikiem bądź indywidualnie. Jako zabytek wchodzi w skład aragońskich obiektów reprezentujących sztukę mudéjar wpisanych na listę UNESCO. Uważa się go za najwspanialszą budowlę pochodzenia arabskiego na terytorium Hiszpanii, na równi z tymi, które znajdują się w Andaluzji.
Historia pałacu Aljafería
Inicjatorem budowy Palacio de la Aljafería był król XI-wiecznego taifatu Saragossy, Abú Ya'far Ahmad ibn Sulaymán al-Muqtadir Billah znany bardziej pod przydomkiem Al-Muqtadir (Potężny). Nakazał on budowę wspaniałego pałacu o nazwie Qasr al-Surur (Pałac Radości), w którym miała się spotykać intelektualna śmietanka podbitego niemal w całości w VIII wieku terytorium Półwyspu Iberyjskiego nazywanego przez muzułmanów al-Andalus. Pomieszczenie, w którym monarcha zamierzał przyjmować dostojnych gości miało nosić nazwę Maylis al-Dahab (Złoty Salon). Z założenia miała więc to być budowla nie mająca sobie równych w tej części półwyspu. W połowie XI wieku granica między terenami okupowanymi przez Arabów i ziemiami należącymi do chrześcijańskich królestw znajdowała się w odległości zaledwie 100 km od Saragossy, w rejonie Barbastro. Nieustannie trwały tam zaciekłe bitwy, zasadne było więc wyłącznie zbudowanie silnie ufortyfikowanej budowli pałacowej, mogącej w razie potrzeby dać schronienie muzułmańskiemu władcy.
W 1118 roku Saragossa została ostatecznie zdobyta przez chrześcijan, dokładniej przez wojska króla Aragonii i Pampeluny, Alfonsa I Walecznego (Alfonso I el Batallador). Od tej chwili piękny pałac stał się nową siedzibą chrześcijańskich królów. Jego wnętrza stopniowo zaczęły nabierać nowych cech, nie tracąc przy tym splendoru, który nadali im muzułmańscy architekci. W ten oto sposób, w procesie trwającym niemal do końca XV wieku, Palacio de la Aljafería stał się jedną z najwspanialszych budowli reprezentujących sztukę mudéjar na terytorium Aragonii. W późniejszym czasie dokonano jeszcze kilku niewielkich modyfikacji architektonicznych, głównie renesansowych, dotyczących na szczęście w znacznej mierze bezpośredniego otoczenia pałacu.
Architektura pałacu Aljafería
Najstarszą częścią kompleksu pałacowo-fortyfikacyjnego jest otoczona fosą wieża zbudowana na planie prostokąta, Torre del Trovador. Wzniesiono ją w IX wieku, czyli dwa stulecia przed stworzeniem właściwej konstrukcji Palacio de la Aljafería. Była to obronna fortyfikacja, z racji swojej pięciokondygnacyjnej elewacji spełniająca rolę punktu obserwacyjnego. Jej aktualna nazwa tłumaczona na język polski jako "Wieża Trubadura" została zaczerpnięta z romantycznego dramatu autorstwa Antonio Garcíi Gutiérreza, na którym wzorował się Giuseppe Verdi pisząc swoją słynną operę "Trubadur". Surowość jej zewnętrznej fasady odzwierciedla jej obronny charakter. Z kolei we wnętrzu wieży, na pierwszych trzech kondygnacjach znajdują się pomieszczenia mogące stanowić w IX i X wieku meczet oraz łaźnie. Ostanie dwa piętra przeszły gruntowne modernizacje w okresie po podboju Saragossy przez chrześcijan, stąd też zaobserwować w nich można dekoracyjne elementy charakterystyczne dla stylu mudéjar.
Właściwa część XI-wiecznego kompleksu pałacowego nosi nazwę Palacio Taifal. Jego układ wzorowany jest na architekturze pustynnych zamków wznoszonych w granicach muzułmańskiego kalifatu Ummajadów na obecnym terytorium Syrii i Jordanii. Główne wejście prowadzi przez wciśniętą między dwie okrągłe wieże bramę, z charakterystycznym dla budowli muzułmańskich łukiem podkowiastym. Tuż za bramą znajduje się pierwszy dziedziniec, to miejsce z którego rozpoczyna się zwiedzanie licznych pomieszczeń stanowiących dawne rezydencje średniowiecznych władców zarówno muzułmańskich jak i chrześcijańskich.
W centralnym punkcie pałacu Aljafería znajduje się dziedziniec Patio de Santa Isabel otoczony pięknymi arkadami, kolumnami i łukami zdobionymi znacznych rozmiarów arabeskami (ornamenty głównie o roślinnej fakturze). Z zewnątrz przylegają do niego rozmaite salony, w których gościły osobistości zaproszone przez Al-Muqtadira. Nazwa dziedzińca pochodzi od imienia infantki Izabeli Aragońskiej, która w 1282 roku została królową Portugalii.
Salón Dorado (Złoty Salon), zwany także marmurowym (Salón de Mármoles) to oczywiście główne pomieszczenie, w którym władca podejmował swoich gości. Zachwyca w nim przede wszystkim finezyjność łuków wspartych na podwójnych kolumnach. Ich zwieńczeniem jest misterna gmatwanina zdobień o roślinnych dekoracjach, zadziwiająca mimo wszystko harmonią swojej geometrii. Warto wiedzieć, że łuki w architekturze muzułmańskiej, również w pałacu Aljafería, spełniały funkcję bardziej ozdobną niż konstrukcyjną. W ich układzie można doszukiwać się symboliki związanej z pięknem i nieskończonością wszechświata. W zasadzie dwie trzecie wewnętrznej elewacji Złotego Salonu stanowią alabastrowe powierzchnie uzupełnione drewnianym sufitem, znajdują się tam także inskrypcje w języku arabskim zaczerpnięte z Koranu (wersety dotyczące stworzenia świata).
Na wschodnim krańcu pałacu znajduje się pomieszczenie zbudowane na planie wielokąta, zwieńczone na szczycie kopułą. Mieści się w nim mihrab (podobny do tego z Wielkiego Meczetu w Kordobie), co oznacza że ta część budynku spełniała funkcję małego meczetu lub królewskiego oratorium.
Resztę pałacowego kompleksu budowli stanowią pomieszczenia, którym aktualny wygląd nadali w znacznej mierze chrześcijańscy reformatorzy. W szczególności mowa o Iglesia de San Martín, kościele w którym dominuje sztuka gotycko-mudéjar, sali tronowej z wyróżniającym się drewnianym, polichromowanym stropem kasetonowym w stylu mudéjar oraz pozostałościach pałacu Piotra IV (Palacio de Pedro IV).
