To tutaj zaczyna się hiszpańska część słynnej trasy pielgrzymek do Santiago de Compostela. Wiele średniowiecznych zabytków Nawarry przypomina nam o potędze dawnego Królestwa Nawarry, które w XI wieku obejmowało swym zasięgiem większą część północnej Hiszpanii. Czekają na nas tutaj tajemnicze klasztory oraz zamki. Nie rozczarują się ci, którzy uwielbiają tradycyjną gastronomię, zwyczaje, szaloną zabawę, folklor czy wino. Nawarra jest nieodłącznie związana z kulturą baskijską. Euskera jest obok hiszpańskiego "castellano" drugim oficjalnym językiem tej wspólnoty autonomicznej.
Północna część terytorium Nawarry bez wątpienia należy do gór - Pirenejów. W odróżnieniu od aragońskiej części są one bardziej przystępne, aczkolwiek nie pozbawione specyficznego uroku. Wszystko za sprawą rzucającej się w oczy zieleni lasów. Najbardziej znany to puszcza Selva de Irati, nabierająca jeszcze większego splendoru jesienią, kiedy mieni się paletą żywych barw. Jest to drugi największy bukowo-jodłowy obszar leśny w Europie po niemieckim Schwarzwaldzie. Liczne szlaki prowadzą do rezerwatów przyrody o zdumiewającym bogactwie flory i fauny. Niedaleko od Selva de Irati znajduje się obowiązkowy przystanek na drodze pielgrzymek do Santiago de Compostela - Roncesvalles. W miejscu tym w 778 roku wydarzyła się wielka, zwycięska bitwa Basków z armią króla Franków i Longobardów Karola Wielkiego. Wydarzenie to opiewane jest na kartkach XII wiecznego epickiego poematu "Pieśń o Rolandzie". W Roncesvalles znajduje się kilka interesujących, średniowiecznych kaplic i kościołów takich jak Capilla de Sancti Spiritus, Capilla de San Agustín, Real Colegiata de Santa María czy Iglesia de Santiago.
Najbardziej drapieżnego charakteru krajobraz Pirenejów Nawarry nabiera we wschodniej części łańcucha górskiego, w wielkich wąwozach Foz de Arbaiun oraz Foz de Lumbier. Przepływające ich środkiem rzeki Salazar i Irati przez miliony lat żłobiły potężne kaniony z pionowo opadającymi wapiennymi ścianami skalnymi mającymi prawie 400 metrów wysokości. Co roku tereny te przyciągają około 100.000 turystów podziwiających piękno krajobrazów i przyrody, której królem jest tutaj sęp brodaty. Całkiem niedaleko znajduje się górska dolina Valle de Roncal, która oprócz wspaniałych owczych serów, razem z sąsiednią doliną Valle de Salazar oferuje doskonałe warunki dla miłośników narciarstwa biegowego. Najlepsze ośrodki znajdują się w Isaba, Abodi i masywie Larra-Belagua. Ich okolice słyną ze wspaniałego folkloru przejawianego w wielu regionalnych świętach, legendach i obyczajach.
Jedną z propozycji może być wycieczka szlakiem czarownic Ruta de la Brujería, którego cztery odcinki najlepiej zwiedzić przemieszczając się samochodem. W XVI i XVII wieku przypisywano tutaj sędziwym staruszkom umiejętność uzdrawiania chorych oraz rzucania "złych uroków" za pomocą tajemnych mocy. Niestety nie umknęło to uwadze Świętej Inkwizycji i wiele z nich przepłaciło to życiem, tak jak 16 kobiet z miejscowości Zugarramurdi, gdzie oprócz jaskini Cueva de Brujas znajduje się ciekawe Museo de las Brujas. W muzeum tym, dzięki bogatym ekspozycjom dowiemy się niemal wszystkiego na temat sabatów, tajemnych rytuałów, czarów, czarnych mszy oraz przesądów towarzyszących temu zjawisku. Wiele domniemanych czarownic było poddawanych okrutnym torturom w miejscach takich jak pałac Palacio Medieval de Jauregizarrea w Arraioz. Ruta de la Brujería zawiedzie nas do licznych miejscowości tętniących historią inkwizycji, zaklętych lasów czy tajemniczych jaskiń.
Natura nie poskąpiła piękna także wschodnim rejonom Nawarry. W części tej znajduje się park krajobrazowy Parque Natural de Urbasa y Andía. Dzielą go między sobą dwa krasowe masywy górskie Sierra de Urbasa oraz Sierra de Andía. Na terenie parku znajdziemy stare bukowe lasy oraz rozległe łąki i pastwiska położone na terenach tworzonych przez wapienne formacje skalne. Jego szczególnie uroczym zakątkiem jest rezerwat Reserva Natural del Nacedero del Río Urederra, w którym źródła ma jeden z dopływów rzeki Ebro - Urederra. Delikatne kaskady opadające po stromych, wapiennych skałach przeobrażają się w coraz większy strumień, otoczony zewsząd zielenią leśnej fauny. Teren całego parku krajobrazowego jest siedliskiem wielu bardzo rzadkich ptaków i ssaków. Chętni mogą zwiedzać go również konno.
W sercu Nawarry znajduje się jej stolica Pampeluna (Pamplona). Miasto zmienia się nie do poznania w lipcu podczas fiesty Sanfermines. Do Pampeluny ściągają wtedy tysiące miłośników szalonej zabawy z Hiszpanii i całego świata. Tym, co ich przyciąga są oczywiście słynne "encierros" czyli gonitwy byków po ulicach miasta. Zwyczaj ten jest praktykowany nie tylko w Nawarze, ale w wielu innych, nawet małych miejscowościach Hiszpanii. Ubrany na biało, przyozdobiony w czerwone chusty tłum przybywa 6 lipca na Plaza Consistorial w wyczekiwaniu, aż w samo południe z balkonu barokowego budynku urzędu miasta zostanie wystrzelona w powietrze raca nazywana Chupinazo. W ten oto sposób zaczyna się wielka, trwająca przeszło tydzień fiesta określana jako "Dziewięć dni, kiedy Pampeluna nie śpi".
Codziennie o 8 rano na wyznaczone ulice starówki wypuszczanych jest 6 byków zaganianych na arenę korridy Plaza de Toros. Śmiałkowie, zwykle w liczbie kilku tysięcy osób dziennie, towarzyszą rozjuszonym zwierzętom w szalonym biegu. Wśród stratowanych zdarzają się przypadki ciężko rannych (w wieloletniej historii odnotowano również śmiertelne). Jednakże Sanfermines to także wielkie wydarzenie kulturalne i rozrywkowe Pampeluny. Wystarczy wskazać konkretne liczby. W trakcie fiestas de San Fermín w 2012 roku w ponad 400 wydarzeniach kulturalnych wzięło udział przeszło 1,5 miliona osób. Jest to okazja do zobaczenia wielu koncertów i festiwali takich jak Jazzfermín, pochodu wielkich kukieł tzw. gigantes oraz imponującego pokazu fajerwerków. Są też niestety negatywne statystyki tej fiesty i dotyczą one liczby poszkodowanych w różnorodny sposób osób (bójki, rozboje, kradzieże) oraz tony zalegających w mieście śmieci. Jeśli chodzi o zabytki, miasto posiada kilka interesujących budowli świeckich i sakralnych z różnych epok takich jak chociażby gotycko-neoklasycystyczna Catedral de Santa María. Najwspanialej prezentują się wspaniale rzeźbione portale oraz przestronny krużganek z finezyjnie wykonanymi w jego arkadach maswerkami.
W centralnej części Nawarry znajduje się kolejny bardzo ważny przystanek na trasie pielgrzymujących do Santiago de Compostela tak zwanym Camino Francés. To miejscowość Puente la Reina. Emblematyczną budowlą jest tam most nad rzeką río Arga, od którego miasteczko wywodzi swoją nazwę. Został on wybudowany w XI wieku z polecenia żony jednego z króla Pampeluny - Sancha III.
Miejscowość ta była wówczas bardzo ważnym miejscem, w którym krzyżowały się drogi dwóch najważniejszych szlaków Camino de Santiago. Na terenie miasta zachowało się kilka innych zabytków, w tym romański kościół Iglesia de Santiago, zbudowany przez templariuszy Iglesia del Crucifijo oraz średniowieczne mury z wieżami. Niedaleko Puente la Reina stoi samotnie romański kościół Iglesia de Santa María de Eunate. Wyróżnia go przedziwny, nieregularny kształt. Został zbudowany na planie ośmiokąta i otaczają go 33 łuki wyposażone w zdobione kapitele.
Na nawarreńskim odcinku Camino de Santiago nie można przegapić perły średniowieczno-gotyckiej architektury jaką jest starówka miasta Estella. Miejscowość nabrała szczególnego znaczenia na szlaku pielgrzymek dzięki jej stopniowemu zasiedlaniu i rozkwitowi z polecenia króla Nawarry - Sancho Ramíreza. Bez wątpienia najważniejszym zabytkiem Estelli jest średniowieczny kościół Iglesia de San Pedro de la Rúa. Wyróżnia go przede wszystkim piękny XII-wieczny krużganek z łukami, których kapitele zdobią płaskorzeźby przedstawiające elementy zwierzęce, florystyczne oraz sceny biblijne. Drugim interesującym kościołem Estelli jest zbudowany w XII wieku, późnogotycki Iglesia de San Miguel. Na uwagę zasługuje pochodzący z tego samego okresu, będący rzadko spotykanym przykładem romańskiej architektury świeckiej, pałac królewski Palacio de los Reyes de Navarra.
Niedaleko Estelli znajdują się dwa ciekawe klasztory cystersów. Zaledwie 3 kilometry dzielą od XII-wiecznego, romańskiego Monasterio de Santa María la Real de Irache. Klasztor otoczony jest winnicami, a niegdyś znajdował się tutaj pierwszy szpital na terytorium Królestwa Nawarry przeznaczony dla pielgrzymujących szlakiem Camino de Santiago. Jadąc w stronę Parque Natural de Urbasa y Andía dotrzemy do Monasterio de Santa María de Irantzu z gotyckim krużgankiem.
Wschodnia część Nawarry wyróżnia się dużą koncentracją średniowiecznych zabytków, w tym wspaniałych zamków. Do arcydzieł sztuki romańskiej zalicza się pochodzący z XII wieku kościół Iglesia de Santa María la Real w Sangüesa. Warto zwrócić uwagę na wejście do świątyni pełne wykonanych drobiazgowo płaskorzeźb przedstawiających sceny ze Starego i Nowego testamentu. Wewnątrz znajduje się renesansowy ołtarz główny reprezentujący styl plateresco. Kilka kilometrów od Sangüesy znajduje się zamek Castillo de Javier Oprócz wspaniałej, średniowiecznej architektury obronnej (most zwodzony, wieże, mury, lochy, strażnice, strzelnice) posiada bogatą kolekcję dzieł sztuki, w tym zatrważający mural przedstawiający taniec śmierci. O dziwo to nieco makabryczne malowidło otacza ustawiony w głębi pomieszczenia krucyfiks.
Podążając kilka kilometrów dajej trafimy do tajemniczego miejsca, wyglądającego wręcz na stworzone do duchowej medytacji, klasztoru Monasterio de San Salvador de Leyre. Wznosząca się na wzgórzu ponad miejscowością i zalewem Yesa świątynia poświęcona w 1057 roku posiada oryginalnie wyglądającą kryptę. Składa się ona z masywnie wyglądających łuków wspartych na drobnych i niskich filarach. Mimo, że każdy z kapiteli różni się kształtem, w pomieszczeniu panuje niesamowite poczucie harmonii.
Przeszło 40 kilometrów na południe od Pampeluny leży miejscowość Olite. Posiada ona bardzo kameralną, średniowieczną starówkę oraz dwa wyjątkowe zabytki. Pierwszy, który od razu rzuca się w oczy przyjezdnym to pałac-zamek Palacio de los Reyes de Navarra (na zdjęciu obok). Ta imponująca rozmiarami fortyfikacja była w XVI wieku określana jednym z najbardziej wystawnych zamków Europy i stanowiła ostatnią rezydencję królów Nawarry przed unią z Kastylią. Obecnie zaliczana jest do "7 średniowiecznych cudów Hiszpanii". Aktualnie można zwiedzać większość wspaniałych wież i komnat położonych w części zwanej Palacio Nuevo. W starej części Palacio Viejo znajduje się parador. 100 metrów od zamku znajduje się muzeum wina Museo de la Viña y el Vino de Navarra. Drugim największym zabytkiem Olite jest gotycki kościół Iglesia de Santa María la Real. Uwagę przykuwa szczególnie jego fasada z bogato zdobionym portalem oraz znajdujący się wewnątrz świątyni renesansowy, polichromowany ołtarz główny.
Przemieszczając dalej na południe w kierunku Tudeli obowiązkowo należy wjechać na teren parku krajobrazowego Parque Natural de las Bardenas Reales. Przywita nas tam niecodzienny półpustynny krajobraz. Jest to bardzo rozległy, równinny teren (chociaż w niektórych miejscach silnie pofałdowany) pokryty żłobionymi przez deszcze i ulegającymi erozji na skutek wiatru gliniasto-gipsowo-piaszczystymi skałami. W części zwanej Bardena Negra roślinność jest znacznie bardziej obfita i przepływają tędy liczne potoki. Cały park krajobrazowy składa się z wielu zróżnicowanych krajobrazowo i przyrodniczo stref. Zamieszkują go liczne populacje rzadkich ptaków drapieżnych, gadów oraz ssaków. Emblematycznym widokiem parku krajobrazowego jest dziwacznie wyglądające wzgórze zwane Castildeterra. Ze względu na specyficzne, niemal "księżycowe" krajobrazy miejsce to stawało się kilkukrotnie planem filmowym znanych hiszpańskich produkcji filmowych. Teren Parque Natural de las Bardenas Reales został uznany przez UNESCO rezerwatem biosfery.
Na południowym skraju Nawarry leży jej drugie co do wielkości miasto - Tudela. Starówka posiada bardzo istotną cechę wspólną z kastylijskim Toledo, mianowicie posiada różnorodność zabytków związanych ze współistnieniem tutaj trzech odmiennych religii: arabskiej, judaistycznej i chrześcijańskiej. Góruje nad nią wielka renesansowa wieża katedry Catedral de Santa María. Ta powstała na w XII wieku na miejscu dawnego meczetu późnoromańska świątynia najatrakcyjniej prezentuje się od wewnątrz, szczególnie dzięki gotyckiej nawie głównej oraz wspaniałym kaplicom i ołtarzom. Wyróżniają ją także z zewnątrz trzy portale w tym główny, przedstawiający sceny sądu ostatecznego Puerta de Juicio Final. Wśród licznych kościołów reprezentujących przeróżne style architektoniczne na większą uwagę zasługuje położony niedaleko mostu nad rzeką Ebro romański Iglesia de Santa María Magdalena. Wewnątrz znajduje się wielki ołtarz główny z XVI wieku wykonany reprezentujący sztukę plateresco. Cała, wyjątkowo zwarta starówka Tudeli urzeka ciasnymi uliczkami wiodącymi wzdłuż wielu historycznych budowli. Miasto słynie ponadto z kilku barwnych i interesujących fiest, na które ściągają liczni turyści z całej Hiszpanii.
