Państwowość hiszpańska, w porównaniu na przykład do państwowości polskiej, powstała stosunkowo późno i kształtowała się w dużo bardziej skomplikowany sposób. Posiada także mocniej zróżnicowane tło etniczne. Kim są zatem Hiszpanie "z dziada i pradziada"? Postaramy się w dużym skrócie przedstawić to, jak ukształtował się na przestrzeni wieków naród hiszpański.
Hiszpanie i starożytność
W epoce neolitycznej, około trzy tysiąclecia przed Chrystusem, na terytorium śródziemnomorskiego wybrzeża Hiszpanii osiedliły się prymitywne ludy, które nazywamy Iberami. Wraz z upływem kolejnych wieków tereny te były podbijane przez wielkie starożytne cywilizacje (kolejno: Fenicjan, Greków, Kartagińczyków), które zakładały tam swoje zamorskie kolonie. W VI w. p.n.e. na północy Półwyspu Iberyjskiego osiedlili się Celtowie.
Być może niektórzy pamiętają przydomek, jaki nadano Maximusowi (postać, w którą wcielił się Russell Crowe) jako gladiatorowi w filmie Ridleya Scotta? Był nim "Hiszpan", gdyż według scenariusza ten fikcyjny generał legionów zamieszkiwał z rodziną Półwysep Iberyjski. To właśnie w czasach Cesarstwa Rzymskiego zaczęto nazywać te tereny Hispania. Według historyków podbój Półwyspu Iberyjskiego przez Rzymian trwał około 200 lat. rozpoczął się w III w. p.n.e. (218 rok p.n.e. - początek II wojny punickiej), a zakończył pod koniec I w. p.n.e. (19 p.n.e. - zdobycie Asturii i Kantabrii przez Agrypę). Początkowe dwie rzymskie prowincje Hispania Ulterior i Hispania Citerior z czasem przekształciły się w pięć: Baetica, Tarraconensis, Lusitania, Carthaginense i Gallaecia. Dominacja imperium dała impuls do wyodrębniania się na Półwyspie Iberyjskim nowej grupy języków określanych jako iberoromańskie, które z upływem kolejnych wieków przyczyniły się do powstania języka kastylijskiego (nazywanego obecnie hiszpańskim).
Półwysep Iberyjski w średniowieczu
Upadek Cesarstwa Rzymskiego powodował, że na początku V wieku na Półwyspie Iberyjskim swoje wpływy kosztem cywilizacji śródziemnomorskiej zaczęły zaznaczać plemiona germańskie: Wandalowie, Swebowie oraz Wizygoci. Na początku VI wieku większa powierzchnia obecnego terytorium Hiszpanii stanowiła część Królestwa Wizygotów, którzy w 589 roku przeszli z arianizmu na chrześcijaństwo. W 711 roku osłabieni dynastycznymi wojnami Wizygoci zostali zaatakowani przez Maurów i w ciągu zaledwie kilku lat pozwolili im zdominować prawie cały Półwysep Iberyjski. W ten sposób powstało jedyne europejskie państwo muzułmańskie - al-Andalus (Kraj Zachodni).
Jedynym terytorium, którego w średniowieczu nie udało się podbić Arabom było Królestwo Asturii na północy Półwyspu. Wodzem, który ich zatrzymał w górach Picos de Europa był Pelayo (uznawany za pierwszego "nieoficjalnego" króla Hiszpanii). W X wieku rozpoczęła się rekonkwista czyli odzyskiwanie przez iberyjskich chrześcijan utraconych ziem. Był to okres nieustających wojen, które trwały nieprzerwanie do 1492 roku (poddanie Granady). Na stopniowo wracających pod panowanie chrześcijan ziemiach powstawały lub wyodrębniały się królestwa takie jak m.in. Królestwo Leonu (następca Królestwa Asturii, w 914 roku do miasta León przeniesiono jego stolicę), Nawarry (905), Aragonii (1035) i Kastylii (1035) oraz liczne księstwa i hrabstwa.
Powstanie narodu hiszpańskiego
Uformowanie się względnie spójnego społeczeństwa Hiszpanów rozpoczęło się pod koniec XV wieku (1492). Pod rządami Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego nastąpiło wówczas zjednoczenie Królestwa Kastylii i Leónu z Królestwem Aragonii. W 1502 roku wypędzono z Półwyspu Iberyjskiego Maurów, którzy nie chcieli przejść na chrześcijaństwo (duża ich część, tzw. Moryskowie, się zasymilowała). Proces zjednoczenia Hiszpanii zakończył się w 1512 roku poprzez zajęcie Nawarry przez nowe supermocarstwo sięgające swoim terytorium do obydwu Ameryk. W późniejszych wiekach Hiszpanie nadal prowadzili wiele wojen, których efektem było powiększanie lub pomniejszanie terytorium swojego kraju (m.in. 1580-1640 przyłączenie oraz secesja Portugalii). Widoczne też były i nadal są liczne ruchy separatystyczne w wielu regionach Hiszpanii. Jako początek powstania homogenicznego narodu hiszpańskiego powszechnie uznaje się rok 1492.
Kim zatem pod względem etnicznym są Hiszpanie? Dużo łatwiej przypisać na przykład nas, Polaków, do grupy narodów słowiańskich. Tymczasem Hiszpanów dużo trudniej przypisać do konkretnej grupy etnicznej. Można o nich powiedzieć, że są potomkami dawnych plemion iberyjskich oraz celtyckich, które uległy romanizacji, następnie dostały się pod silne wpływy germańskie i arabskie, by ostatecznie na przełomie XV i XVI wieku stworzyć własne państwo składające się z wielu zróżnicowanych pod wieloma względami regionów.