Miasteczko Toro w Prowincji Zamora (Kastylia i León) znane jest głównie z położenia w winiarskim regionie, w którym produkowane są wspaniałe czerwone trunki (apelacja D.O. Toro). Miejscowość ta słynie również z wyjątkowo pięknego kościoła Colegiata de Santa María la Mayor. To prawdziwa perła sztuki romańskiej w Hiszpanii. Zdumiewa swoją oryginalną architekturą oraz bogato zdobionym, polichromowanym zachodnim portalem Pórtico de la Majestad. Toro jest zresztą także wyjątkowym miasteczkiem o fascynującej średniowiecznej historii, o której przypomina prawie każdy jego zakątek.
Toro założył w 899 roku Don García, syn kastylijskiego króla Alfonsa III. Miało ono służyć obronie doliny rzeki Duero przed najazdami muzułmanów. Przeprawa przez nią możliwa była przez położony na jej meandrze, pierwotnie wykonany z drewna most, zastąpiony na przełomie XII i XIII wieku przez kamienny. Posiadał on w średniowieczu strażniczą wieżę, którą zburzono w XIV wieku. O obronnym charakterze miasta przypomina warowna twierdza, alkazar wzniesiony w X wieku. Fortyfikacja ta była miejscem, w którym mordów na szlachcie towarzyszącej swojej matce Marii Portugalskiej (żonie króla Kastylii Alfonsa XI) dokonał jej własny syn, przyszły monarcha Piotr I o przydomku "Okrutny" (Pedro el Cruel).
Toro przez wiele wieków było prawdziwym centrum winiarskim. W jego okolicach uprawiano winorośl i wytwarzano wino, co sprawiało że miasto doskonale prosperowało w epoce średniowiecznej. Dowodem jest zdanie, które wypowiedział król Alfons IX: "Tengo un Toro que me da vino y un León que me lo bebe" (Mam Toro, które daje mi wino i León, który mi je wypija). Po wiekach dekadencji winiarskiej tradycji regionu, na przełomie XX i XXI wieku miejscowe winiarstwo odrodziło się, a tamtejsze czerwone wina uznawane są dziś za jedne z najlepszych w całej Hiszpanii. W Toro znajduje się siedziba apelacji, nawet niektóre nazwy ulic noszą nazwy związane z tym szlachetnym trunkiem.
Późnoromańską kolegiatę (Colegiata de Santa María la Mayor) zaczęto wznosić w drugiej połowie XII wieku (około 1170 r) za panowania króla Leonu, Ferdynanda II. W jej architekturze można dostrzec zmierzch sztuki romańskiej i początki hiszpańskiego gotyku. Pierwszy architekt jako budulca świątyni użył białego kamienia wapiennego nadając kolegiacie rysy romańskiej sztuki w jej apogeum. Drugi, wykańczając kościół w XIII wieku w duchu wczesnego gotyku posłużył się piaskowcem o wpadającej w czerwień barwie. Kościół ten wyróżnia piękna wieża, która wznosi się na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem. Zaliczana jest ona do grupy tzw. cimborrios del Duero, najpiękniejszych kopuł w regionie razem z należącymi do katedr w Zamorze i Salamance. Ma ona wieloboczną, niemal kolistą podstawę z czterema zgrabnymi wieżyczkami po bokach. Z zewnątrz uwagę przyciągają dekorowane, strzeliste okiennice otoczone kolumienkami wspierającymi archiwolty.
Jednak tym, co wyróżnia kolegiatę na tle innych średniowiecznych kościołów w Kastylii i León jest zdobiący zachodnie wejście Portal Majestatu (Pórtico de la Majestad). Datowany na XIII wiek, posiada zarówno elementy późnoromańskie wykonane w I połowie XIII wieku jak i gotyckie z końca XIII wieku. To jeden z nielicznych portali, które zachowały po dzień dzisiejszy w niemal nienaruszonym stanie swoją oryginalną polichromię. Tym, co wprawia w zachwyt jest bogactwo i jakość wykonania kolorowej ikonografii.
Po bokach portalu znajdują się kolumny z rzeźbionymi w motywy zwierzęce i roślinne kapitelami. Tuż nad nimi widać dużych rozmiarów rzeźby przedstawiające biblijne postacie królów Dawida i Salomona, Archanioła Gabriela, Daniela, Izajasza, Jeremiasza i Ezechiela. Wrota do kościoła przedziela kolumna, na której stoi figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Największe wrażenie robi tympanon i rzędy otaczających go archiwolt. Tympanon przedstawia ukoronowanie Maryi. Każda z sześciu dolnych archiwolt reprezentuje ikonografia związana z pewnymi grupami świętych kościoła katolickiego, kolejno: aniołów, apostołów, męczenników, duchownych, święte (męczenniczki i dziewice), królów oraz muzyków. Najbardziej imponująca jest szersza niż pozostałe, siódma archiwolta. Z drobiazgowością przedstawia grupy scen związanych z tym, co według katolików wiąże się z następstwem życia ziemskiego m.in. czyściec, raj, sąd ostateczny, piekło.
Kolegiata posiada także dwa inne portale: południowy i północny. Ten drugi, mimo iż nie jest polichromowany, wyróżnia się prawdziwą maestrią wykonania. Posiada on typowe dla sztuki romańskiej cechy, wyróżnia się różnorodnością motywów prezentowanych na archiwoltach: biblijnych (Chrystus lub Św. Jan otoczony przez 24 starców Apokalipsy), roślinnych oraz przedstawiających postacie aniołów. Wnętrze świątyni, dużo skromniejsze, pochwalić się może sklepieniem kolebkowym w głównej nawie oraz sklepieniami krzyżowo-żebrowymi w nawach bocznych. Uwagę oczywiście przyciąga kopuła, tym razem widziana od środka. Prawdziwy skarb znajduje się na zakrystii kolegiaty. Mowa o olejnym obrazie przedstawiającym Dziewicę Maryję "Virgen de la mosca" anonimowego XVI-wiecznego artysty.
W niespełna 10-tysięcznym Toro znajduje się jeszcze kilkanaście innych zabytkowych kościołów i klasztorów (w stylach gotyckim, renesansowym i mudéjar). Emblematyczną budowlą miasteczka jest Torre del Reloj (XVIII w.), wieża z zegarem pod którą się przechodzi na miejski rynek. Miejscowa legenda mówi, że robotników pracujących przy jej wznoszeniu pojono winem ponieważ było to tańsze rozwiązanie niż transport wody z pobliskiej rzeki. W Toro znajduje się jedna z najstarszych aren do corridy, Plaza de Toros z 1828 roku. Znaleźć można tam również liczne szlacheckie pałace: gotyckie i renesansowe.
